در این هنگامه پر اضطراب، در دل مذاکراتی غیرمستقیم در مسقط و امیدهایی که قرار است به رم برسد، فرصتی نهفته است؛ فرصتی برای زدودن غبار از چهره کودکی ایرانی، برای پایان‌دادن به رنج‌هایی که نه خود خواسته‌اند و نه سزاوار آن‌اند.
در هیاهوی سنگین سیاست و صف‌آرایی قدرت‌ها، صدایی هست که همواره در گوش زمانه گم می‌شود؛ صدای کودکی که نه در هیأت دیپلماتیک جایی دارد، نه در محاسبات راهبردی دیده می‌شود. اما همان کودک است که در آستانه فردا ایستاده و سرنوشت یک ملت را بر دوش می‌کشد. تحریم، واژه‌ای که در واژگان سیاسی شاید خشک و خنثی به‌نظر برسد، در زندگی روزمره کودکان ایرانی، معنایی دارد زهرآلود: نان کمتر، داروی نایاب، مدرسه‌ای فرسوده، و آینده‌ای که مثل شیشه شکسته است. برای کودکی که بیمار است، تحریم نه یک اصطلاح، که یک کابوس بی‌پایان است؛ برای کودکی که در فقر رشد می‌کند، تحریم یعنی رؤیاهای سوخته پشت درهای بسته. و حال، در این هنگامه پر اضطراب، در دل مذاکراتی غیرمستقیم در مسقط و امیدهایی که قرار است به رم برسد، فرصتی نهفته است؛ فرصتی برای زدودن غبار از چهره کودکی ایرانی، برای پایان‌دادن به رنج‌هایی که نه خود خواسته‌اند و نه سزاوار آن‌اند. در روزهایی که سیدعباس عراقچی و دنیس ویتکاف در سایه سیاست، واژه‌هایی حساس را وزن می‌کنند، پرسش اینجاست: آیا در دل این مذاکرات، جایی برای کودکان هست؟ آیا از دل گفت‌وگوهای سنگین قدرت، می‌توان نسیمی از آسودگی برای کودک بیمار، بی‌سرپناه یا محروم از آموزش بیرون کشید؟
تحریم، آن‌گونه که از زبان قدرت‌ها بیان می‌شود، ابزاری برای تغییر رفتار دولت‌هاست؛ اما آن‌چه در واقعیت رخ می‌دهد، تغییر سرنوشت زندگی انسان‌های بی‌پناه است. کودکان، نخستین کسانی‌اند که بهای سنگین تحریم را می‌پردازند، و آخرین کسانی که دیده می‌شوند. در طول سال‌های گذشته، آمارهای تلخ و واقعیت‌های میدانی، از گسترش فقر کودک، افزایش سوءتغذیه، ترک تحصیل، و اُفت سطح سلامت روانی و جسمی کودکان ایران در سایه تحریم‌ها خبر داده‌اند. این‌ها صرفاً داده نیستند؛ این‌ها زخم‌هایی‌اند که بر پیکر آینده ایران نشسته‌اند. بر اساس گزارش‌های منتشرشده از سوی نهادهایی چون یونیسف، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تأثیر تحریم‌های ظالمانه بر زندگی کودکان ایران در چند محور اساسی تجلی یافته است:
افزایش فقر کودک: طبق گزارش مرکز آمار ایران (۱۴۰۳)، حدود ۴۰٪ کودکان ساکن مناطق حاشیه‌نشین دچار فقر چندبُعدی هستند. تحریم‌ها با ایجاد تورم و کاهش درآمد خانوار، بر این روند افزوده‌اند.
دسترسی محدود به دارو و خدمات درمانی: در سال ۱۴۰۲، بیش از ۱۷ هزار کودک مبتلا به بیماری‌های نادر، در فهرست انتظار برای داروهای خاص قرار گرفتند؛ داروهایی که واردات آن‌ها به دلیل تحریم با چالش مواجه بوده است.
افزایش ترک تحصیل: طبق آمار رسمی وزارت آموزش و پرورش (۱۴۰۳)، بیش از ۱۴۰ هزار کودک در سن تحصیل، به دلیل فقر، اشتغال زودهنگام یا ناتوانی خانواده در تأمین هزینه‌های مدرسه، ترک تحصیل کرده‌اند.
تشدید آسیب‌های روانی و اجتماعی: مطالعات انجام‌شده توسط مؤسسات روان‌شناسی کودک در تهران و اهواز نشان داده‌اند که فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها منجر به افزایش تنش‌های خانوادگی، خشونت خانگی و افسردگی در میان کودکان شده است.
اگر مذاکرات در مسقط و سپس در رم، بتوانند راهی بگشایند برای کاهش این فشار، برای تزریق منابع حیاتی به بخش‌های آموزشی، درمانی و حمایتیِ کودکان، آن‌گاه می‌توان گفت که این گفت‌وگوها تنها دستاورد سیاسی ندارند، بلکه عمق انسانی نیز یافته‌اند. امروز، بیش از هر زمان، ما نیازمند دیپلماسی‌ای هستیم که نه صرفاً به‌دنبال امنیت سیاسی، بلکه در پی بازسازی امنیت انسانی باشد؛ امنیتی که از اتاق یک کودک در حلبی‌آبادها آغاز می‌شود، تا صحن یک مدرسه در روستاهای خشک جنوب امتداد می‌یابد. دولت‌ها، اگر می‌خواهند پایدار بمانند، باید از کودکان آغاز کنند؛ زیرا حکمرانی‌ای که بر ویرانه‌های امید نسل آینده بنا شده باشد، دیری نمی‌پاید. اگر امروز دستی برای صلح، تعامل و رفع تحریم دراز می‌شود، باید این دست در دستان کودکان نیز قرار گیرد؛ چرا که صلح بدون کودکی، صلحی ناقص است؛ و آینده بدون کودکان سالم، آینده‌ای است تهی. اگر دور آتی گفت‌وگوها در رم اگر با محوریت مصالح ملی و رفاه اجتماعی هدایت شوند، می‌توانند راهی برای التیام زخم‌های تحریم باشند. استفاده از دیپلماسی فعال و گفتگوهای چندجانبه، فرصتی فراهم می‌کند جهت بازتعریف تصویر ایران عزیزمان نه به‌عنوان بازیگری تقابلی، بلکه به‌مثابه دولتی دغدغه‌مند نسبت به نسل آینده خود. دولت‌ها در تاریخ ماندگار نمی‌شوند به‌خاطر شعارهایشان، بلکه به‌خاطر میزان وفاداری‌شان به انسانیت و آینده‌سازی برای نسل‌های بعدی. و امروز، در برابر چشمان کودکانی که شب را گرسنه می‌خوابند، هیچ دیپلماسی‌ای اگر نتواند لقمه‌ای نان، کتابی در دست یا امیدی در دل آنان بگذارد، دیپلماسی موفقی نیست.
* حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
